Veiligheid bij de (her)inrichting van de Zaanse openbare ruimte

In gesprek met… Pieter van den Berg

Veiligheid is één van de zes opgaven van de Zaanse Omgevingsvisie. Maar hoe houden we de openbare ruimte in Zaanstad eigenlijk zo veilig mogelijk? En wat verstaan we in Zaanstad eigenlijk onder veiligheid, bijvoorbeeld met betrekking tot de openbare ruimte?


Pieter werkt sinds 2,5 jaar voor de gemeente Zaanstad. Als ontwerper openbare ruimte houdt hij zich bezig met het (her)inrichten van de Zaanse openbare ruimte. Daarin is veiligheid heel belangrijk. Bij een nieuw ontwerp of project kijkt Pieter samen met zijn collega’s naar alle verkeersstromen die samenkomen op de desbetreffende plek. Soms is het in het kader van de veiligheid beter om die stromen te scheiden, maar soms ook juist niet. Deze afwegingen en bevindingen worden genoteerd in een analyse, waarna gezamenlijk wordt besloten voor welk ontwerp wordt gekozen. Dit gebeurt altijd in goed overleg met de collega’s van verkeer en beheer, maar ook in samenspraak met de bewoners en veiligheidsdiensten.

Ook kijken Pieter en zijn collega’s naar hoe zij de bestaande openbare ruimte kunnen verbeteren. Bijvoorbeeld als bewoners aangeven zich niet veilig te voelen in de omgeving. Pieter: “Als bewoners zich op een bepaalde plek niet veilig voelen, komen ze niet gauw naar diezelfde plek terug. Maar waar dat gevoel van onveiligheid vandaan komt, kan met veel verschillende factoren te maken hebben. Zo kan een plek slecht verlicht zijn, slecht zichtbaar of slecht onderhouden. Dat draagt bij aan een gevoel van onveiligheid.”

Een duidelijke scheiding van verkeersstromen
Veiligheid in de openbare ruimte is dus niet los te zien van andere factoren zoals zichtbaarheid en toegankelijkheid. Tijdens het ontwerpproces moet je vaak een andere bril opzetten om tot een goed ontwerp te komen. Maak je bijvoorbeeld geen duidelijk verschil in hoogte tussen een stoep en een fietspad, kan dat tot onveilige situaties leiden voor iemand die slechtziend is. Pieter heeft zelf tijdens een cursus, genaamd The Blind City, kunnen ervaren hoe een slechtziend persoon de openbare ruimte van Amsterdam ervaart: “Pas dan kom je achter de grote ongemakken en onveilige situaties die kunnen ontstaan als je blind bent. ” Hoe je de openbare ruimte dan wel goed inricht? Door verschillende brillen op te zetten en met iedereen rekening te houden, bijvoorbeeld door het werken met duidelijke verschillen tussen de verkeersstromen of juist het maken van een ‘shared space’.

In gevallen van nood
Veiligheid zit ook in de toegankelijkheid van de openbare ruimte voor de hulpdiensten, zoals brandweer en politie. Daarom worden zij van begin- tot eindfase goed betrokken bij de ontwerpen die voor de openbare ruimte worden gemaakt. Hetzelfde geldt voor de wijkmanagers, die goed weten wat er in hun wijk speelt. Zo komt het regelmatig voor dat Pieter samen met de wijkmanager, wijkagent en/of brandweer naar de bedoelde plek voor het ontwerp gaat. Om bijvoorbeeld na te gaan of de plek toegankelijk genoeg blijft voor een brandweerauto of ambulance.

Stationsplein: een prettige uitstraling
Een van Pieters ontwerpen is aan de achterzijde van het stadhuis gerealiseerd: het Stationsplein. “Vroeger vonden veel mensen dat geen fijne plek om te komen”, zegt Pieter. “Dat had bijvoorbeeld te maken met de uitstraling en de functie van de plek als parkeerplein. Met de komst van het nieuwe fietsparkeergebouw is de eenzijdige functie van parkeren op het plein veranderd en hebben ook bezoekers van het nieuwe hotel een reden om naar de plek te gaan. Dat daarbij het plein ook veranderd is in een groen verblijfsplein met zitplekken, is dat de kwaliteit van de omgeving ten goede gekomen.” Nu eten Zaankanters (en de Zaanse collega’s) er met mooi weer regelmatig hun broodje.

Ommetjes en groene routes
De mogelijkheid tot het maken van een ommetje draagt bij aan de leefbaarheid van de wijk. Zo ook een groene route, dat weer bijdraagt aan de veiligheid ten opzichte van hittestress. Ook dat is veiligheid! Pieter: “Op het moment dat we als gemeente groene routes maken, waar ook tijdens de hete zomerdagen gebruik van kan worden gemaakt, kan dat (ook oudere) bewoners verleiden om actief te blijven in de buitenlucht.”

De integrale blik van de Omgevingswet
Waar en in hoeverre de Omgevingswet invloed gaat hebben op zijn werkzaamheden, durft Pieter niet te zeggen. Participatie krijgt bijvoorbeeld een belangrijke rol binnen de wet, maar bij alle ontwerpen en projecten van Pieter en zijn collega’s staat participatie al (vooraf) aan het ontwerp centraal. Dat gebeurt vaak door middel van een inspraakavond of een presentatie, maar ook door bezoeken aan de wijk of buurt.

Wat betreft een park in Saendelft Oost is samen met bewoners, de wijkmanager en jongerenwerkers gekozen voor een oplossing om hangjeugd tegen te gaan. Om te voorkomen dat overlast wordt veroorzaakt, is er gezamenlijk besloten een tijdschakelaar in te stellen die na 10 uur ’s avonds de lichten uitschakelt. Deze samenwerking maakt het tot een gedragen en succesvolle oplossing. Ook de integrale blik die de Omgevingswet vraagt, zit dus al goed in Pieter zijn werk opgenomen. Hij kijkt niet alleen naar wat ‘mooi’ is vanuit de openbare ruimte en de stedelijke ontwikkeling, maar houdt juist ook rekening met de maatschappelijke en sociale kant van zijn werk en de invloed die dat heeft op de bewoners en gebruikers.

Dat veiligheid één van de zes opgaven is van de Zaanse Omgevingsvisie, zegt veel over hoe belangrijk dit thema in Zaanstad is. Pieter: “Vooral het sociale onderdeel van veiligheid, de sociale controle, is belangrijk.” En zoals we zelf stellen in de strategische opgave over veiligheid: “Veiligheid heeft ook een sociaal aspect. Voelen mensen zich veilig op straat, dan kunnen ze meedoen.” Dat houdt in dat ze op een prettige manier gebruik kunnen maken van de openbare ruimte. “Dat gevoel kan groter worden door een effectieve bestrijding van criminaliteit, maar ook door te zorgen voor open wijken waarin weinig verborgen gaat en mensen elkaar kennen en ontmoeten in de openbare ruimte.” 

Een goede openbare ruimte volgens Pieter? “Functioneel, inclusief én esthetisch, dan kom je al een heel eind!”

De parkheuvels, ontworpen door Pieter van den Berg

Hoog contrastToegankelijkheidsverklaringGa naar Zaanstad.nl