Eén van de zes strategische opgaven van de Zaanse Omgevingsvisie is Duurzaamheid. Vanuit de Omgevingswet gezien is duurzaamheid één van de redenen geweest waarom de Omgevingswet wordt opgesteld. Zo zijn er in het huidige wettenstelsel nog te weinig mogelijkheden om een transitie naar een duurzamere gemeente en wereld te bevorderen. Duurzaamheid wordt niet alleen bij te bouwen woningen en gebouwen ingezet, maar ook bij bestaande gebouwen, zoals Zaanse monumenten!
Waar ontmoeten erfgoed en duurzaamheid elkaar?
Voormalig trainee Vivianne Heijkoop schreef in het kader van haar MRA-traineeship een (intern) advies over duurzaamheid en erfgoed binnen de gemeente Zaanstad. Zowel Team Erfgoed als Team Duurzaamheid gaan over kwaliteit van de leefomgeving: gezonde leefomgeving en ruimtelijke kwaliteit. “Monumenten zijn in potentie al heel duurzaam van zichzelf. Vooral op het gebied van klimaat en circulaire economie gaan duurzaamheid en erfgoed hand in hand.” Zo is de CO2-uitstoot van gebruikte materialen in monumenten al vaak genoeg weer bijgegroeid in bomen over de honderden jaren heen, aldus Vivianne. Ook betreffen monumenten vaak originele materialen en veel hergebruik. Wat monumenten vaak minder duurzaam maakt, is dat er veel energie nodig is om ze te verwarmen. Dat komt omdat sommige monumenten zijn gebouwd in tijden dat huizen nog niet (volledig) warm werden gestookt of slecht geïsoleerd werden. Waar erfgoed en duurzaamheid elkaar ontmoeten, zit dus vooral in het energiezuiniger maken van monumenten.
Energieopgave
Vivianne: “In het Nederlands Klimaatakkoord is de ambitie gesteld om geen gebruik meer te maken van aardgas als warmtebron in Nederland. Daarom wordt er de komende dertig jaar gefaseerd op alternatieve warmtebronnen overgestapt. De gasprijzen zijn al aan het stijgen. Dit heeft impact op de gehele bestaande gebouwde omgeving; ook monumenten.” Die energieopgave bestaat onder andere uit het verduurzamen van gebouwen, waaronder dus ook monumenten. Maar hoe is dit geregeld in de nieuwe Omgevingswet, die op 1 juli 2022 in werking treedt?
De omgang met cultureel erfgoed in de fysieke leefomgeving wordt geregeld door de Omgevingswet. Ook de aanwijzing en omgang met beschermde stads- en dorpsgezichten gebeurt straks op grond van de Omgevingswet. Maar de duiding van cultureel erfgoed en de zorg voor cultuurgoederen in overheidsbezit blijft apart geregeld worden door de Erfgoedwet (die geen onderdeel is van de Omgevingswet). De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed stelt: “Voor gebouwde of aangelegde monumenten betekent dit dat het aanwijzen van rijksmonumenten gebeurt op grond van de Erfgoedwet, maar dat de vergunningverlening voor het wijzigen van rijksmonumenten is geregeld in de Omgevingswet.” Voor duurzame aanpassingen en wijzigingen van rijksmonumenten geldt dus ook dat dit geregeld moet worden door middel van vergunningverlening via de Omgevingswet.
Voorbeelden van het verduurzamen van monumenten zijn het isoleren en ventileren ervan of het plaatsen van zonnepanelen en warmtepompen. Als een monumentaal bouwwerk gewijzigd wordt door deze vaak zichtbare en duurzame aanpassingen, worden mogelijk hun culturele en monumentale waarden aangetast. Het aanpassen van een monumentaal bouwwerk staat dan ook vanwege de beschermingsstatus onder strenge voorwaarden, óók onder de Omgevingswet. Bouke Koopman heeft al voor de rijksmonumentale boerderij aan de J.J. Allanstraat 175 in Westzaan een duurzaam (restauratie)proces doorlopen. Wil je daar meer over weten? Hij vertelt alles over het verduurzamingsproces en zijn ervaringen in dit webinar over Erfgoed en Duurzaamheid van 19 mei 2021.
Zonnepanelen op de westgevel van de rijksmonumentale boerderij, J.J Allanstraat 175 in Westzaan. Bron: Koningsstijl